شعر فروغ با همه‌ی فراز و فرودهایی که دارد، در ادب معاصر جایگاهی شایسته و ممتاز احراز کرده است و نمودار احوال نسل‌هایی است خاموش که او از ضمیر آنان سخن گفته و خود را "از سلاله‌ی درختان" می‌دانسته و چون "از تنفس هوای مانده" ملول شده، از "پرنده‌ای که مرده بود" این پند را به گوش جان شنیده که "پرواز را به خاطر بسپار".

آیدین آغداشلو

آشنایی شما با فروغ فرخزاد از چه زمانی آغاز شد؟

آشنایی من با فروغ فرخزاد به واسطه یک دوست آغاز شد. دوستی که مهرداد صمدی نام داشت و همراه همسرش از دوستان بسیار نزدیک فروغ به شمار می آمدند و همین طور دوستان صمیمی من. در نتیجه ما با هم آشنا شدیم و برای من بسیار باعث افتخار بود که با شاعر مهم دوران خودم آشنایی نزدیک داشته باشم. این آشنایی تا وقتی که او درگذشت ادامه پیدا کرد و هر لحظه و هر روزش برای من مغتنم بود.

این آشنایی از چه مقطعی بود ؟ قبل از چاپ دفتر "تولدی دیگر" یا بعد از آن؟

بعد از انتشار "تولدی دیگر". سالی که من با او آشنا شدم احتمالا ۲۴ – ۲۵ سال بیشتر نداشتم. ما آن زمان مجله اندیشه و هنر را در می آوردیم که مجله ادبی بسیار معتبری بود و یکی دو سال بعد از شروع این کار بود که با او آشنا شدم.

م.آزاد - ... لحظه‌هایی از سرگذشت و سرنوشت فروغ عجیب تشابهی دارد با سرگذشت "آن سکستون" شاعره‌ی آمریکایی که بیش از سی سال نزیست...

... روزی تکه‌ای از نامه‌ی شاعری آمریکایی را (که شعرهایی از فروغ ترجمه کرده و موارد این تشابه را ذکر کرده بود) برای او خواندم. به تمسخر چشمکی زد و گفت: "این آمریکایی‌یه هم عجب آدم بامزه‌ای‌یه!"

... از مقایسه همیشه خنده‌اش می‌گرفت.

... یک روز فروغ را دعوت کرده بودند که در کانون دانشجویان "خطابه"ای ایراد کند. یکی دو هفته بعد از انتشار "تولدی دیگر"... "خطابه ایراد کردن" برایش سخت مضحک بود. گفت: "من همین وسط می‌نشینم و شما بپرسید. شاید بشود حرف‌هایی زد!" و حرف‌هایی هم زد.

هروقت دانشجویان می‌خواستند احترامات فائقه بازی دربیاورند و حرف‌های‌شان خیلی خیلی جدی می‌شد، با ظرافت، سنگینی حرف‌ها و مجلس را می‌گرفت...

سیمین بهبهانی - فروغ در اکثر شعرهای "تولدی دیگر" و "ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد" دغدغه‌ی پیوستگی سطرها و انسجام کل واحد شعر و ترتیب دادن فرم و ساختار را رها کرده است. در عوض شعرش به حضور حادثه‌های پی‌درپی و نامنتظر بدل شده است و همین راز جاذبه‌ی کم‌نظیر آن است که خواننده را در یک منظومه‌ی نسبتاً بلند بی‌خستگی به دنبال خود می‌کشد، گیرم که در پایان خواننده از خود می‌پرسد: "برای چه به اینجا رسیدم؟"

شعر فروغ ساده و روان است. او با زبان بی‌تکلف روزانه سخن می‌گوید. از این‌رو نقطه‌ی ابهامی در سطرهایش باقی نمی‌ماند که خواننده نیازمند دوباره خواندن باشد و دوباره خوانی این اشعار صرفاً به ضرورت درک لذت

بیشتر است.

احمد شاملو - شعر فروغ همیشه برای من یک چیز زیبا بوده است، اگر این صفت برای بیان کیفیت شعر فروغ کافی باشد.

فروغ، تا آن حدی که من می شناسم و به من اجازه می دهد که قضاوت کنم، در شعرش- همچنان که در زندگی- یک جستجوگر بود. من هرگز در شعر فروغ نرسیدم به آنجایی که ببینم فروغ به یک چیز خاصی رسیده باشد. همچنان که ظاهراً زندگیش هم همینطور بود. یعنی فروغ چیز معینی را جستجو نمی کرد. در شعر او حتا خوشبختی یا عشق هم به مثابه چیزی که دنبالش برویم و پیدایش کنیم مطرح نمی شود. او در زندگی اش هم هرگز دنبال یک چیز خاص نرفت، خواه به وسیلهﻯ شعر، خواه به وسیلهﻯ فیلم و خواه به وسیلهﻯ هر عامل دیگر. من او را همیشه به این صورت شناختم که رسالت خودش را در حد جستجو کردن پایان داد.

من هرگز ندیدم که فروغ چیزی را پیدا کند و آن چیز قانعش بکند. فروغ در شعرش دنبال چه چیزی می گشت؟ این برای من شاید به عنوان عظمت کار فروغ و اهمیت او مطرح بشود. من دلم می خواهد فروغ این طوری باشد. یعنی واقعاً این جوری فروغ را دوست می داشتم. می دیدم آدمی است که فقط جستجو می کند، اما این که چه چیز را جستجو می کند، این شاید برای خود او هم مهم نبود. آیا دنبال انسانیت مطلق می گشت؟ نه! آیا دنبال عشقی می گشت که وسیله ای باشد برای خوشبختی اش؟ نه! برای اینکه حتا دنبال خوشبختی هم نمی گشت. همه چیز را می دید و همه چیز را دوست داشت. حتا بندی را که رخت رویش آویزان می کنند. زندگی از موقعی که خورشید روشنش می کرد برای او قابل پرستش بود با یک عامل وحشت. در حالی که هردوی اینها بود، هیچ کدام آنها هم نبود. او فقط می دید و دوست داشت، اما هیچ چیز خاصی در این زندگی نمی جست. و واقعاً آیا قرن ما چنان قرنی است که ما چیزی بجوییم و چیزی بیابیم؟ تصور نمی کنم. او حداقل به این حقیقت رسیده بود که دنبال چیزی نگردد.

مهدی اخوان ثالث - فروغ در شعرش زندگی می‌کرد و در زندگی شعر می‌سرود. زندگی هنری‌اش از زندگی عادی جدا نبود. یک نفس هر دو فضا را استنشاق می‌کرد و در بود و نبودش غرق بود و این حادثه برای فروغ مانند حرکتی از یک اتاق به اتاق دیگر بود.

من معتقدم "تولدی دیگر" نه تنها برای فروغ تولد تازه‌ای بود، بلکه مولود همان شعر زنده و پیشرو امروز ما و تولدی تازه برای شعر پارسی است.

روشن‌ترین دلیل این ادعا آن‌که دست‌اندرکاران شعر جوان، همه آن‌چنان غرق در ماهیت این تولد شده‌اند که گویی برای خود ایشان زادن نویی پیدا شده. شعر زمان ما را فروغ در عرض سال‌هایی اندک، به شکلی شگفت‌آور و با قدرت و جسارت تمام، بدون هیچ تجهیز و سپاهی، فتح کرد.

"پادشاه فتح" شعر ما نیما بود و امروز یک فاتح تازه پیدا شده است.

شیوه‌ی نگریستن این فاتح از جهت دیگر است. وی با یک تصادف شهر شعر را نگشوده، بلکه با آگاهی و استحقاق کامل قدم به میدان نهاده، از همین روست که فتح او عمر و دوام بیشتری دارد.